Tài liệu Hướng dẫn Truyền thông về Phòng ngừa thuốc lá mới cho học sinh phổ thông

Nội dung tài liệu: Tài liệu Hướng dẫn Truyền thông về Phòng ngừa thuốc lá mới cho học sinh phổ thông

1. CHỦ BIÊN TS. Nguyễn Nho Huy NHÓM BIÊN SOẠN TS. BS Phạm Thị Thu Ba BS. Nguyễn Thị Thu Hằng NHÓM CHUYÊN GIA GÓP Ý ThS. Trần Thị Trang Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế ThS. Phan Thị Hải Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế ThS. Lê Thị Thu Quản lí chương trình Phòng, chống tác hại thuốc lá và Bệnh không lây nhiễm, Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam ThS. Trịnh Thu Hương Cán bộ chương trình Phòng, chống tác hại thuốc lá và Bệnh không lây nhiễm, Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam 02
2. Hút thuốc lá gâyLời hại cho nói sức khoẻđầu đối với cả người hút thuốc và những người xung quanh. Đặc biệt, hút thuốc lá tại trường học là hình ảnh xấu với học sinh và tác động tiêu cực tới môi trường giáo dục. Hiện nay, bên cạnh các sản phẩm thuốc lá điếu thông thường, các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang có xu hướng gia tăng sử dụng ở giới trẻ, đặc biệt là đối với học sinh. Rất nhiều chương trình quảng cáo và tiếp thị thuốc lá, đặc biệt là các sản phẩm thuốc lá mới hướng vào học sinh, nhóm đối tượng hiểu biết chưa đầy đủ và dễ bị tác động. Trường học là một trong những môi trường quan trọng giúp học sinh có nhận thức và hành vi đúng về vấn đề tác hại của thuốc lá. Để giúp các trường học triển khai tốt công tác tuyên truyền, giáo dục phòng chống tác hại của thuốc lá và đặc biệt là thuốc lá mới, Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn Tài liệu hướng dẫn truyền thông về phòng ngừa thuốc lá mới cho học sinh phổ thông. Tài liệu gồm ba phần: Thông tin chung về thuốc lá mới; Truyền thông phòng ngừa thuốc lá mới trong trường học; Các quy định về phòng, chống tác hại của thuốc lá trong trường học. Đối tượng sử dụng tài liệu gồm cán bộ quản lí giáo dục, giáo viên và học sinh trong các cơ sở giáo dục phổ thông. Tài liệu này được xây dựng với sự hỗ trợ của Tổ chức Health- Bridge Canada và Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá. Tài liệu biên soạn chắc chắn không thể tránh khỏi thiếu sót, chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các bạn đồng nghiệp, các thầy, cô giáo để tài liệu ngày càng hoàn chỉnh hơn trong những lần tái bản. Xin chân thành cảm ơn! TM BAN BIÊN SOẠN 03
3. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ENDS Electronic Nicotine Delivery System: Thuốc lá điện tử. GATS Global Adult Tobacco Survey: Điều tra toàn cầu về sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành. GYTS Global Youth Tobacco Survey: Điều tra toàn cầu về sử dụng thuốc lá trong thanh thiếu niên. HTPs Heated Tobacco Products: Thuốc lá nung nóng. PAH Polycyclic Aromatic hydrocarbons: Hydrocarbon thơm đa vòng. TLĐT Thuốc lá điện tử. TLNN Thuốc lá nung nóng. TSNAS Tobacco Specific Nitrosamins: Nitrosamine đặc hiệu của thuốc lá. VOC Volatile Organic Chemicals: Chất hữu cơ dễ bay hơi. WHO Tổ chức Y tế thế giới. 04
4. MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU ....................................................................................................... 03 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................... 04 PHẦN I. THÔNG TIN CHUNG VỀ THUỐC LÁ MỚI .......................................... 06 I. Thuốc lá mới ..................................................................................................... 06 II. Tác hại của sản phẩm nicotine và thuốc lá mới ............................................. 12 III. Sử dụng thuốc lá mới trong thanh thiếu niên ................................................ 20 IV. Các yếu tố làm gia tăng sử dụng thuốc lá mới trong thanh thiếu niên ....... 24 PHẦN II. TRUYỀN THÔNG VỀ PHÒNG NGỪA TÁC HẠI THUỐC LÁ MỚI TRONG TRƯỜNG HỌC ...................................................................................... 27 I. Xây dựng kế hoạch truyền thông về phòng ngừa thuốc lá mới trong trường học ....................................................................................................................... 27 II. Hướng dẫn tổ chức một số hoạt động truyền thông về phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học .............................................................................. 34 PHẦN III. CÁC QUY ĐỊNH VỀ PHÒNG, CHỐNG TÁC HẠI THUỐC LÁ TRONG TRƯỜNG HỌC ...................................................................................... 47 I. Nội dung công tác phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học ............ 47 II. Các quy định nghiêm cấm mua bán và sử dụng thuốc lá trong trường học 49 III. Các quy định đối với giáo viên ....................................................................... 52 IV. Các quy định đối với học sinh ........................................................................ 54 V. Các quy định về xử phạt vi phạm quảng cáo, buôn bán và hút thuốc lá .... 55 VI. Các biện pháp tăng cường thực hiện phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học ............................................................................................................ 56 VII. Kết luận .......................................................................................................... 58 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 59 Phụ lục I – Kế hoạch truyền thông phòng ngừa tác hại thuốc lá mới .............. 59 Phụ lục II – Mẫu kí cam kết lớp học không hút thuốc lá ................................... 60 Phụ lục III – Địa chỉ và Hotline hỗ trợ tư vấn cai nghiện thuốc lá miễn phí ....... 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 62 05
5. PHẦN I THÔNG TIN CHUNG VỀ THUỐC LÁ MỚI I. THUỐC LÁ MỚI Sản phẩm thuốc lá được sử dụng khá phổ biến và được biết tới nhiều nhất là thuốc lá điếu. Một số sản phẩm khác cũng làm từ nguyên liệu lá thuốc lá có thể kể tới như xì gà và thuốc lào. Trong những năm gần đây, nhiều loại thuốc lá mới đã được đưa ra thị trường, bao gồm: thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha và các loại khác (thuốc hít, nhai, ). Các loại thuốc lá mới này còn có các tên gọi khác nhau như: sản phẩm thuốc lá thế hệ mới; sản phẩm nicotine dạng hơi; sản phẩm nicotine thay thế; sản phẩm nicotine an toàn hơn; sản phẩm giảm hại; sản phẩm giảm nhẹ rủi ro;... Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng là hai loại sản phẩm thuốc lá mới có xu hướng sử dụng gia tăng và phổ biến nhất hiện nay trên thế giới và Việt Nam, đặc biệt là ở giới trẻ. Các sản phẩm này hiện không được quy định trong Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, cũng chưa được phép nhập khẩu và kinh doanh tại Việt Nam. 06
6. 1. THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ CẤU TẠO THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ Thuốc lá điện tử (Electronic Nico- tine Delivery Systems – ENDS), còn được gọi tên khác như E-cigarette hay Vape, là thiết bị điện tử cầm tay, sử dụng pin để làm nóng dung dịch điện tử có chứa nicotine và các chất hóa học khác, tạo ra các hạt khí dung (còn gọi là aerosol hay sol khí) cho người dùng hít vào [1]. Ống đựng dung dịch điện tử Được nạp sẵn hoặc tái nạp lại sau khi sử dụng, thường được gắn với bộ phận tạo khí. Buồng đốt (bộ phận tạo hạt khí dung) Có các ống xoắn tạo ra nhiệt để làm nóng dung dịch điện tử tạo thành các hạt khí dung. Bộ phận cảm biến Bộ phận cảm biến giúp thuốc lá điện tử hoạt động khi người sử dụng hít vào. Pin Được thiết kế là pin lithium sạc nhiều lần, có thể làm nóng bộ phận tạo khí lên tới 200°C trong vài giây. Cấu tạo của thuốc lá điện tử Theo: Cục Dự phòng và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kì - Từ điển hình ảnh về các sản phẩm thuốc lá điện tử. 07
7. CÁC LOẠI THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ Thuốc lá điện tử hiện chưa được phép lưu hành chính thức tại Việt Nam. Tuy nhiên, trên thị trường có rất loại nhiều thuốc lá điện tử với tên gọi, hình dáng và kích thước khác nhau. Thuốc lá điện tử sử dụng một lần Có hình giống điếu thuốc (cigalike), không thể sạc hay tái nạp lại dung dịch điện tử, dùng một lần cho đến khi hết pin hoặc hết dung dịch có sẵn trong thiết bị. Thuốc lá điện tử sử dụng nhiều lần Có ống chứa dung dịch điện tử được đóng sẵn bởi nhà sản xuất và có thể thay ống mới khi sử dụng hoặc có bộ phận chứa dung dịch điện tử có thể tái nạp sau khi sử dụng. Ống chứa dung dịch điện tử được gắn vào pin. Thuốc lá điện tử này có hình như chiếc bút (vape pen). Thuốc lá điện tử sử dụng nhiều lần Có đầu đốt dung dịch điện tử và thân máy tích hợp bộ điều khiển và pin (tanks mods) cho phép người sử dụng có thể điều chỉnh nhiệt độ và thay đổi thành phần dung dịch điện tử. Thiết bị có thể sạc và sử dụng nhiều lần. Thuốc lá điện tử sử dụng nhiều lần Có phần đầu là bình chứa dung dịch điện tử được nạp sẵn hoặc tái nạp gắn với thân máy tích hợp hệ thống có thể điều chỉnh (Pod-mods). Sản phẩm thường sử dụng muối nicotin thay vì nicotine đơn thuần như trong các sản phẩm thuốc lá điện tử khác, cho phép dung nạp nicotine nồng độ cao. Các loại thuốc lá điện tử Theo: Cục Dự phòng và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kì - Từ điển hình ảnh về các sản phẩm thuốc lá điện tử. 08
8. DUNG DỊCH ĐIỆN TỬ Dung dịch thuốc lá điện tử là hợp chất chứa: nicotine, propylene glycol, glycerin, và chất tạo hương vị (có hơn 15 500 loại hương vị khác nhau, trong đó nhiều loại có chứa chất độc)[2]. Một số rất ít thuốc lá điện tử không chứa nicotine. Các loại hương vị khác nhau là yếu tố hấp dẫn người sử dụng thuốc lá điện tử và cũng có thể là yếu tố thúc đẩy thanh thiếu niên thử thuốc lá điện tử và nghiện nicotine. CHẤT ĐỘC HẠI TRONG KHÓI THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ (HẠT KHÍ DUNG HAY SOL KHÍ) Sol khí (sau đây gọi là khói thuốc lá điện tử) được tạo ra do quá trình làm nóng dung dịch thuốc lá điện tử, chứa nhiều hoá chất gồm[3]: Nicotine; Hợp chất của cacbon: acetaldehyde, aceton, acrolein, hợp chất hữu cơ formaldehyde, các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC), hydrocacbon thơm đa vòng (PAHs); Nitrosamine đặc trưng của thuốc lá (TSNA); Kim loại: chì, crom, niken và fomandehit được tìm thấy trong khói của một số sản phẩm thuốc lá điện tử ở mức bằng và cao hơn thuốc lá điếu thông thường; Chất tạo mùi hương: diacetyl, acetyl propionyl,... 09
9. 2. THUỐC LÁ NUNG NÓNG CẤU TẠO THUỐC LÁ NUNG NÓNG Thuốc lá nung nóng là thiết bị điện tử sử dụng pin để làm nóng sợi thuốc lá tới nhiệt độ nhất định hoặc kích hoạt thiết bị có chứa sợi thuốc lá, tạo ra khói thuốc lá chứa nicotine và các chất phụ gia tạo hương vị cho người dùng hít vào. Nhiệt độ do thuốc lá nung nóng tạo ra (trực tiếp hoặc gián tiếp) có thể lên đến 350ºC, thấp hơn nhiệt độ cháy ở đầu điếu thuốc lá truyền thống (600ºC)[4]. Theo: Tạp chí ScienceDirect - Đánh giá hệ thống nhiệt thuốc lá[4]. Phần sạc pin (charger): dùng để sạc cho tẩu thuốc sau mỗi lần hút. Hộp sạc chứa pin lớn hơn dự trữ đủ năng lượng để sạc tẩu hút 20 lần. Tùy vào từng dòng máy mà hộp sạc sẽ có thiết kế khác nhau đôi chút về hình dáng. Phần điếu thuốc lá chuyên dụng (tobacco stick): chứa thuốc lá được chế biến phù hợp để tạo khói. Phần tẩu hút thuốc (holder): được thiết kế để gắn phần điếu thuốc lá vào và có thanh tạo nhiệt được điều khiển bằng điện tử. 10
10. CÁC LOẠI THUỐC LÁ NUNG NÓNG Thuốc lá nung nóng sử dụng nguyên liệu thuốc lá được thiết kế dạng điếu hoặc dạng viên. Thuốc lá nung nóng dạng hybrid, kết hợp nguyên liệu thuốc là và dung dịch điện tử, nung nóng dung dịch điện tử để tạo ra khí dung và sau đó đưa lượng khí này vào khoang chứa nguyên liệu thuốc lá để hấp thu hương vị và nico- tine từ thuốc lá. Thuốc lá nung nóng có gắn thiết bị làm nóng sợi thuốc lá hoặc cả sợi thuốc lá và các chất khác bao gồm cần sa. Các loại thuốc lá nung nóng Nguồn: Tạp chí Frontiers – Thuốc lá nung nóng: tổng hợp các hiểu biết và đánh giá ban đầu[5] NGUYÊN LIỆU DÙNG TRONG THUỐC LÁ NUNG NÓNG Nguyên liệu sử dụng trong thuốc lá nung nóng là thuốc lá, các chất phụ gia và các hương liệu. Thuốc lá có thể ở hình thức điếu hoặc ở các hình thức thiết kế đặc biệt khác như thanh, ngăn chứa thuốc lá băm nhỏ[6]. KHÓI CỦA THUỐC LÁ NUNG NÓNG Khói của thuốc lá nung nóng có chứa nicotine và các hoá chất độc hại khác. Ngoài các chất độc hại giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường, khói thuốc lá nung nóng còn có các hoá chất phụ gia khác và thường có hương vị. Các hoá chất trong thuốc lá nung nóng có khả năng gây hại cho sức khoẻ gồm: kim loại nặng, formaldehyde, nicotine, hydrocarbon thơm đa vòng, cacbon monoxide, accetaldehyde, acrolein[6]. 11
11. II. TÁC HẠI CỦA SẢN PHẨM NICOTINE VÀ THUỐC LÁ MỚI TÁC HẠI ĐỐI VỚI SỨC KHỎE Hầu hết thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng chứa thành phần nicotine và rất nhiều hoá chất độc hại đối với sức khoẻ con người. Đặc biệt, nicotine là một hợp chất hoá học có khả năng gây nghiện cao và kích thích sự hưng phấn thần kinh[7]. Sử dụng bất kì sản phẩm nào có chứa nicotine đều có thể dẫn đến nghiện nicotine và các ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ khác đã được khoa học chứng minh. Gây nghiện và ảnh hưởng tới hệ thần kinh Nicotine trong thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng là chất gây nghiện mạnh và rất độc hại, do đó gây hại như các sản phẩm thuốc lá điếu thông thường[6]. Nicotine làm cho người hút thuốc lá nhanh chóng bị nghiện thuốc lá (lệ thuộc vào nicotine) dù chỉ sau vài lần hút thuốc. Nicotine có thể vào não bộ từ 7 đến 10 giây sau khi hút thuốc lá điện tử, làm tăng lượng dopamine trong não và làm người hút thuốc cảm thấy sảng khoái. Khi đã bị nghiện thuốc lá, nếu thiếu thuốc lá hoặc dừng hút thuốc sẽ có biểu hiện thèm thuốc, cơ thể mệt mỏi, chán nản, hay cáu kỉnh. Để cai nghiện thuốc lá rất khó, mất nhiều thời gian và công sức. Sử dụng nitcotine liều cao có thể làm trầm trọng hơn các triệu chứng trầm cảm và lo âu. 12