Chuyên đề BDTX: Giáo dục giá trị cho học sinh THPT

pdf 53 trang anhmy 31/08/2025 60
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Chuyên đề BDTX: Giáo dục giá trị cho học sinh THPT", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.

File đính kèm:

  • pdfchuyen_de_bdtx_giao_duc_gia_tri_cho_hoc_sinh_thpt.pdf

Nội dung tài liệu: Chuyên đề BDTX: Giáo dục giá trị cho học sinh THPT

  1. + Tài liu c thit k bi k thut thit k tài liu t hc, vì th ngi hc có th hc mi ni, mi lúc. Ngi hc cn tp trung và hn ch c nhng tác ng xung quanh hiu qu hc tp cao hn. + Ngi hc cn phi hp các hot ng hc tp ch yu nh: c, ghi chép, làm bài thc hành, bài tp t ánh giá và suy ngm. Sau mi chng, cn dng trang suy ngm im li nhng ni dung quan trng. Cn tho lun nhng vn ã hc vi ng nghip và tn dng c hi áp dng nhng iu ã hc vào thc t. + Trc khi tìm hiu module này, cn tr li nhng câu hi sau: (1) Các kt qu mà tôi mong mun t c cho bn thân là: (2) Các kt qu mà tôi mong mun t c cho HS là: B. MỤC TIÊU Sau khi c tài liu này, GV có th. − Nêu lên c quan nim v giá tr, nh hng giá tr và giá tr. − Phân loi giá tr và s liên h gia chúng. − Xác nh c vai trò và mc tiêu giáo dc giá tr cho HS THPT. − Ý ngha ca giáo dc giá tr i cho HS THPT. − Vn dng các phng pháp giáo dc giá tr cho HS THPT. − Tin hành xây dng, thit k các hot ng giáo dc giá tr. GIÁO DỤC GIÁ TRỊ CHO HỌC SINH THPT | 121
  2. C. NỘI DUNG Module có 4 ni dung. NỘI DUNG 1 CÁC KHÁI NIỆM GIÁ TRỊ, CHUẨN GIÁ TRỊ, ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm giá trị và nguồn gốc của giá trị. 1. NHIỆM VỤ Anh/ ch hãy tìm hiu, tho lun và cho bit ý kin v khái nim giá tr cng nh ngun gc ca giá tr. 2. THÔNG TIN Quan nim v giá tr c hình thành t rt sm trong lch s. Trong trit hc c i Trung Quc, các nhà trit hc thuc trng phái Mc gia cho rng, nguyên tc o c là mu cu li ích cn bn cho dân, cho nc. Tuân T thuc phái Nho gia cng xut phát t li ích lâu dài ca mi ngi bàn v cn c o c. Trong thiên L lun ã cho rng, ngi ta sng thì có mong mun, mong mun không c thì không th không cu xin, cu xin quá mc gii hn thì phi tranh giành, tranh giành s sinh lon, mà lon thì ht. Tiên vng vì ghét lon cho nên nh ra l ngha mà phân phát cho mi ngi. Nhân, l, ngha, nhc là lo thay cho thiên h, lo cho các dân sinh trong thiên h, sau ó mi gi c n muôn i. Có ngha là các v thánh vng vì lo cho li ích lâu dài ca mi ngi mà nh ra nhng nguyên tc o c. o c tr thành s tho mãn li ích lâu dài ca mi ngi. 122 | MODULE THPT 36
  3. Nh vy, im qua quan im ca phái Mc gia và Nho gia v giá tr bc u ã cho thy c hai phái này ã xác lp giá tr da trên quan h gia ngi vi ngi trong xã hi. Aristotle cho rng giá tr chính là s tho mãn nhu cu. iu này c th hin rõ khi ông bàn v cái thin. Theo ông, thin có hai tng hàm ngha: mt là t thân là thin và hai là thông qua cái khác có thin. Có ngha là thin có th chia ra làm hai loi: thin ca tính mc ích và thin ca tính công c. Thin ca tính mc ích không ly cái thin khác làm mc ích, không làm công c t ti cái thin khác mà t thân nó ã là mc ích, nó là mt th thuc v bn thân, sn có, không th tc ot. Thin ca tính công c làm công c, phng tin t c cái thin khác. Trong cun Ý chí ca tín ngng , nhà trit hc theo ch ngha thc dng ngi M, W. James ã cho rng, bn cht ca cái thin, nói n gin là tho mãn nhu cu. Trong Bàn v giá tr nói chung , Ralph Barton Perry ã vit: giá tr là tt c “nhng s vt có ích”. Sau ó, ông còn i sâu vào giá tr trong tám lnh vc: o c, tôn giáo, khoa hc, kinh t hc, chính tr, pháp lut và tp tc. Hàm ngha giá tr vi ý ngha tho mãn nhu cu ca con ngi ch là theo ngha hp. Vì nó ch có ngha theo s tho mãn nhu cu ca ch th tc là giá tr công c hay giá tr s dng ca i tng trong quan h vi con ngi. Trên thc t theo ngha rng, ngoài s tho mãn nhu cu, giá tr còn hàm ngha sâu rng hn. Phn tho mãn nhu cu nào ó ca con ngi c coi là hàm ngha c bn và ó mi ch là phn giá tr s dng. Phn hàm ngha sâu sc ca giá tr là c tính u vit, là giá tr bên trong ca s vt, hin tng. Bàn v giá tr bên trong, nhà trit hc ngi Anh, G.E. Moore cho rng, giá tr bên trong là khách quan, trên mc nào ó không da vào s tn ti ca ch th, do thuc tính ca s vt t quyt nh. Nói v s khác nhau ca hai loi giá tr, H. Tetus cho rng, giá tr bên trong là mt loi giá tr t y , không cn nh vào vt bên ngoài mi có giá tr, bn thân nó ã t hoàn thin. Giá tr bên ngoài phi nh vào mt s vt khác thu c giá tr bên trong ca s vt khác, hoc bn thân nó có ích cho s vt khác mi có giá tr. GIÁO DỤC GIÁ TRỊ CHO HỌC SINH THPT | 123
  4. Theo A.J. Barmen, giá tr bên trong là giá tr t có trong bn thân mt vt nào ó. Nu vt nào ó t nó có giá tr bên trong, khi nh giá tr s không cn nh vào mt s vt khác. Giá tr bên trong có trong vt có giá tr. Giá tr bên ngoài là th giá tr có c nh vào kt qu quan h vi các s vt khác. Nu mt th nào ó có giá tr bên ngoài thì giá tr này phi là t s vt khác em n. Theo ông, giá tr bên trong cùng tn ti vi giá tr s dng (giá tr công c). Ông ch trng nu không có c hai phng din giá tr bên trong và giá tr s dng thì không tn ti bt c s vt nào. Có lúc giá tr bên trong gi vai trò ch yu, có lúc giá tr s dng gi vai trò ch yu, nhng không có s vt nào ch thun tuý có giá tr bên trong hoc ch có thun tuý giá tr s dng. Giáo s B. Shashidhar ngi n ã vit: “Giá tr là mc tiêu cui cùng ca mi ý nh ca chúng ta. ó là nhng gì chúng ta la chn và khng nh bng hành ng nht quán”. Nh vy, hiu rõ khái nim giá tr theo ngha rng, ngoài ý ngha giá tr s dng làm tho mãn mt nhu cu nào ó, chúng ta cn chú ý n giá tr bên trong hiu rõ khái nim giá tr tng sâu hn. Khái nim giá tr bên trong c cp theo bn phng din sau: Mt là , giá tr bên trong không phi là giá tr công c (s dng), hàm ngha c th là khi t thân i tng là mt loi mc ích nào ó thì nó có giá tr bên trong. Hai là , giá tr bên trong ca i tng là giá tr nói v các thuc tính, các c trng — tính cht bên trong ca i tng. Ba là , tính có sn ca giá tr bên trong. Giá tr bên trong ca s vt không phi do loài ngi sáng to ra, cng không phi do con ngi gán ghép cho, mà là do bn thân ca i tng có sn, c sinh ra cùng vi i tng, tn ti cùng i tng và mt i cùng i tng. Con ngi không th quy nh giá tr bên trong ca i tng mà ch có th s dng mà thôi. Trc khi s dng thì giá tr bên trong ã có ri. Bn là, giá tr bên trong là giá tr khách quan, không tu thuc vào s ánh giá ca ngi bình lun. Mc cho mi ngi ánh giá bình lun nh, th nghim nh th nào, k c nhn thc, thái , th hiu hoc 124 | MODULE THPT 36
  5. kinh nghim phán oán ca ngi phán oán ra sao thì giá tr bên trong vn c sinh ra theo lôgic t nhiên và sinh ra mt cách tt nhiên. Do ó, giá tr bên trong là khách quan. Giá tr bên trong là giá tr t có ca gii t nhiên, không ph thuc vào s ánh giá ca con ngi. iu này có ngha là, giá tr ca t nhiên không ch là giá tr i vi các sinh mnh khác mà còn có giá tr i vi bn thân gii t nhiên t sinh tn và phát trin. Khi bàn n khái nim giá tr, V.P. Tugarinov — nhà khoa hc ngi Nga ã cho rng: “Giá tr là nhng khách th, nhng hin tng và nhng thuc tính ca chúng, nhng cái cn thit cho con ngi (tt yu, có li, hng thú ) ca mt xã hi hay mt nhóm nào ó cng nh mt cá nhân riêng l, vi t cách là phng tin tho mãn nhng nhu cu và li ích ca h, ng thi cng là nhng t tng và nhng ý nh vi t cách là chun mc, mc ích hay lí tng” (1). Trong T in Trit hc, nhà trit hc Liên Xô M.M. Rozentan ã vit: “Giá tr — nhng nh ngha v mt xã hi ca khách th trong th gii chung quanh, nhm nêu bt tác dng tích cc hoc tiêu cc ca các khách th y i vi con ngi và xã hi (cái li, thin và ác, cái p, cái xu nm trong nhng hin tng ca i sng xã hi hoc t nhiên)” (2) . − John Maciology (M) cho rng: “Giá tr là nhng quy chun mà qua ó mt thành viên ca mt nn vn hoá xác nh iu gì là áng mong mun, iu gì không áng mong mun, iu gì là tt hay d, iu gì là p hay xu” (3). − Trên c s nhng quan im mácxít, các nhà nghiên cu Vin Lch s kinh in Leipzig (c) ã nêu nh ngha v giá tr: “Giá tr nh là im tích t v t tng ca mt giai cp, hoc ca mt ch xã hi nht nh. Do ó trong nhiu trng hp, giá tr th hin mt cách lch s c th các mc tiêu, quy tc, lí tng v li ích xã hi, các yêu cu ca mt ch xã hi và ca mt giai cp nht nh. Do ó, trong nhiu trng 1 Chuyn dn t Báo cáo khoa hc giáo dc o c, li sng cho sinh viên, hc sinh trung hc chuyên nghip ca B Giáo dc và ào to, 1998. 2 M.M. Rozentan, T in Trit hc, NXB Tin b Mátxcva và NXB S tht, Hà Ni, 1986, tr.206. 3 ng Cnh Khanh, Xã hi hc Thanh niên, NXB Chính tr Quc gia, tr.371. GIÁO DỤC GIÁ TRỊ CHO HỌC SINH THPT | 125
  6. hp, giá tr là nh hng phát trin c bn ca i sng tinh thn nhân loi trong mi giai on lch s nht nh”. − Tác gi Trn Trng Thu cho rng: “Giá tr là mt hin tng xã hi in hình, biu th các s vt, hin tng, các thuc tính và quan h ca hin thc, các t tng chun mc, mc ích, lí tng, các hin tng ca t nhiên và xã hi c con ngi to ra hoc không c con ngi to ra, nhng u phc v cho s tin b ca xã hi và phát trin cá nhân con ngi”1 . − Tác gi Lê c Phúc cho rng: “Giá tr là cái có ý ngha i vi xã hi, tp th và cá nhân, phn ánh mi quan h ch th — khách th c ánh giá xut phát t iu kin lch s, xã hi thc t và ph thuc vào trình phát trin nhân cách. Khi ã c nhn thc, ánh giá, la chn, giá tr tr nên ng lc thúc y con ngi theo mt xu hng nht nh”2 . Nói n giá tr, chúng ta có th phân tích rõ hn v ni hàm ca khái nim ó nh sau: Th nht, giá tr là ý ngha ca nhng hin tng tinh thn có kh nng tho mãn nhng nhu cu tích cc ca con ngi và góp phn thúc y s phát trin ca xã hi. Th hai , giá tr bao gm các yu t nhn thc, tình cm và hành vi ca ch th trong mi quan h vi hin tng mang giá tr, th hin s la chn, ánh giá ca ch th. Th ba , giá tr c xác nh trong mi quan h thc tin vi con ngi, c xác nh bi s ánh giá úng n ca con ngi, xut phát t thc tin và c kim nghim qua thc tin. Th t, giá tr luôn mang tính lch s khách quan, ngha là s xut hin, tn ti hay mt i ca mt giá tr nào ó không ph thuc vào ý thc con ngi mà nó ph thuc vào s xut hin, tn ti hay mt i ca mt nhu cu nào ó ca con ngi do yêu cu ca thc tin, trong ó có con ngi sng và hot ng. 1. Trn Trng Thu, “Giá tr, nh hng giá tr và nhân cách”, Tp chí Nghiên cu Giáo dc s 7, 1993, tr 1 — 5. 2 . Lê c Phúc, Giá tr và nh hng giá tr, Tp chí Nghiên cu Giáo dc, 1992 126 | MODULE THPT 36
  7. Tuy nhiên, cn lu ý rng, cùng mt hành vi ng x, mt thái biu hin... có th có giá tr i vi cá nhân, cng ng này nhng li không có giá tr i vi cá nhân, cng ng khác, hoc có giá tr trong iu kin lch s này nhng li không có giá tr trong iu kin lch s khác, hoc có nhng giá tr dng tim n ca s vt hin tng mà con ngi cha khám phá c. Do ó, cn hiu úng rng, giá tr là ý ngha tích cc ca các quan h, thái , hành vi ng x... ch không phi là bn thân các quan h, thái , hành vi ng x... Do ó, tt c các các quan h, thái , hành vi ng x... ch có giá tr khi nó có ý ngha tích cc vi con ngi và c con ngi ánh giá, tha nhn. Nói cách khác, “... Ngi ta tht khó hình dung có hành vi nào hay s bin c nào xy ra trong i sng xã hi mà li không mang mt n v giá tr i vi con ngi. Bt c cái gì cng có th và cn phi c thm nh v mt giá tr” 1. 3. BÀI TẬP Anh/ ch hãy ch ra mt s giá tr truyn thng ca Vit Nam. Hoạt động 2: Phân tích và thảo luận về định hướng giá trị, tại sao phải định hướng giá trị cho HS. 1. NHIỆM VỤ — Anh/ ch hãy c tài liu di ây và tho lun v nh hng giá tr. — Anh/ ch hãy c tài liu di ây và tho lun ti sao phi nh hng giá tr cho HS. 1 Nguyn Trng Chun, Phm Vn c, H S Quý (ch biên), Tìm hiu giá tr truyn thng trong quá trình công nghip hoá hin i hoá, NXB Chính tr Quc gia, Hà Ni, 2001, tr.11-12. GIÁO DỤC GIÁ TRỊ CHO HỌC SINH THPT | 127
  8. 2. THÔNG TIN * nh hng giá tr: Khái nim nh hng giá tr c nh ngha theo nhiu cách tip cn khác nhau. Di ây là mt s hng tip cn ph bin. − Hng th nht c s dng trong T in Bách khoa toàn th Xô vit, xem xét nh hng giá tr nh là c s ca các ánh giá ca ch th i vi thc ti. Theo ó, “nh hng giá tr” là: + C s t tng, chính tr, o c, thm m giúp ch th ánh giá thc ti xung quanh và nh hng trong thc ti ó. + Phng pháp phân loi các khách th ca cá nhân theo giá tr ca chúng. nh hng giá tr hình thành thông qua s chim lnh kinh nghim xã hi và th hin trong các mc ích, t tng, chính kin, ham mun ca nhân cách. Trong cu trúc hot ng ca con ngi, nh hng giá tr gn lin các c im nhn thc và ý chí ca nhân cách. H thng nh hng giá tr to thành ni dung xu hng ca nhân cách và là c s bên trong ca các mi quan h gia cá nhân vi thc ti 1 . − Hng th hai xem xét nh hng giá tr vi t cách là mt thành t trong c cu nhân cách là cái iu chnh hành vi ca con ngi, cho rng: “nh hng giá tr là mt trong nhng bin i rõ nét ca c trng xu hng nhân cách và có ý ngha hng dn hot ng ca con ngi. Nó mang m nét tính xã hi - lch s chung ca cng ng, nét riêng ca tng dân tc, nhng nét c thù ca nhóm xã hi, nhóm la tui, gii ngh nghip, tôn giáo, a phng khác nhau” 2 . − Hng th ba tip cn nh hng giá tr nh là thái ca cá nhân: “nh hng giá tr là thái la chn ca con ngi i vi các giá tr vt cht và tinh thn; là mt h thng tâm th, nim tin, s thích c biu hin trong hành vi ca con ngi. ó cng là nng lc ca ý thc, nhn thc và ánh giá các hot ng và các sn phm xã hi khác nhau” 3. 1 T in Bách khoa Xô vit, Nguyn Th Hùng dch, NXB S tht 1971, tr 164. 2 Phm Minh Hc, Vn con ngi trong s nghip công nghip hoá, hin i hoá (Nghiên cu Xã hi hc), NXB Chính tr Quc gia, 1996, tr 122, 123. 3 Lê c Phúc, Giá tr và nh hng giá tr, Tp chí Nghiên cu Giáo dc, 1992. 128 | MODULE THPT 36
  9. − Hng th t “nh hng giá tr — nh hng ca mt cá nhân hay mt nhóm xã hi ti h thng các giá tr này hay giá tr khác, trong ó các hin tng vt cht và tinh thn, xut hin vi t cách giá tr, có kh nng tho mãn các nhu cu và li ích ca h” 1 . − Hng th nm tip cn giá tr theo quan h hai chiu gia tính khách quan và ch quan ca giá tr. i din cho hng tip cn này là H. Rickert (1863 — 1936). Ông cho rng: “Các giá tr là nhng lí tng, nhng thc ti lí tng có nh hng iu khin và chun hoá hành vi ca con ngi.” nh hng giá tr có th xem là ng lc thúc y con ngi hng ti nhng giá tr. Vic cá nhân hng vào nhng giá tr này hay nhng giá tr khác to nên nh hng giá tr ca h. Mi cá nhân hành x vi các chun mc xã hi là nhng nh hng giá tr ca h. C th là cá nhân tin hành la chn các giá tr, chun b tâm th, nim tin hin thc hoá các giá tr ca h bng nhng hành vi c th. nh hng giá tr không ch là quá trình nhn thc mà còn là quá trình hành ng, iu chnh hành vi theo giá tr. Nh vy, nh hng giá tr bao hàm hai ni dung: mt là, s la chn mt giá tr hay h giá tr ca cá nhân hay cng ng; hai là, giáo dc nhng giá tr cho cng ng, cá nhân. nh hng giá tr có ý ngha ht sc quan trng i vi gia ình, xã hi và nhà trng. * Phi nh hng giá tr vì: Giá tr là cái mà con ngi da vào xác nh mc tiêu, phng hng hot ng cho mình. Giá tr là c s ánh giá thái hành vi úng sai, nên có và không nên có ca con ngi. Giá tr tr thành c s ca các chun mc, quy tc xác nh cách thc hành ng, iu chnh hành vi ca mình trong mt lnh vc nào ó. Mi ngi u phi da vào các giá tr xã hi c chp thun la chn cách thc suy ngh và hành ng phù hp nht. Các giá tr làm hình thành ng c, thái , quyt tâm và sc mnh giúp con ngi vt qua khó khn, vn ti mc ích, thúc y hot ng con ngi. Cho nên “nói n giá tr là mun khng nh mt tích cc, mt chính din, ngha là ã bao hàm quan im coi giá tr gn lin vi 1 Chuyn dn t Báo cáo khoa hc giáo dc o c, li sng cho hc sinh, sinh viên trung hc chuyên nghip ca B Giáo dc và ào to, 1998. GIÁO DỤC GIÁ TRỊ CHO HỌC SINH THPT | 129
  10. cái úng, cái tt, cái hay, cái p; là nói n cái có kh nng thôi thúc con ngi n lc hành ng và n lc vn ti”.1 Giá tr chính là h thng các chun mc, tiêu chun nhm nh hng cho vic ánh giá s phát trin các mt ca i sng xã hi. H thng giá tr c th hin h chun mc c bn, bao hàm nhng nh chun ph quát cha ng tính quy nh, tính thông tin nh mt phng tin giao tip cha các tín hiu mà th ch, cng ng yêu cu, òi hi cá nhân phi chp nhn t phát hay t giác. H chun mc ln này an kt nhau nh hng, kim tra các hành vi cá nhân, các nhóm xã hi, xác nh các mu mc, các mô hình chi phi các mc tiêu, các gii hn, các hình thc ng x to nên din mo tng i n nh ca i sng vn hoá xã hi. Giá tr có tính nh hng, tc là giá tr có vai trò dn dt, iu chnh hành vi ca con ngi. Vì vy, nh hng giá tr là mt yêu cu tt yu trong mi lnh vc ca i sng xã hi. Mt iu cn lu ý là, các giá tr không phi là th nht thành bt bin, khi xem xét giá tr vi t cách là yu t nh hng cho các hot ng ca ch th cn thit phi nhn mnh n hoàn cnh c th, tính khách quan ca giá tr. Ví d: trong phong tc truyn thng cng nh vn hoá ng x trong tình yêu la ôi, vn trinh tit ca ngi ph n luôn c xem trng. Nó c xem nh mt chun mc ánh giá t cách o c, phm giá ca mt ngi ph n trc và sau khi kt hôn. Tuy nhiên, nhìn nhn vn này mt cách khách quan, c th trong các quan nim thì không phi ai cng nhn thc nh nhau. Trong Truyn Kiu, Nguyn Du ã rt khéo léo dn dt các quan nim khác nhau v vn trinh tit trong nhn thc ca Thuý Kiu, ri Kim Trng. Khi Kiu mi gp Kim Trng, lúc hai ngi ang rt tâm u ý hp, Kim Trng ã cm thy: “Sóng tình dng ã xiêu xiêu, Xem trong âu ym có chiu l li”. Là ngi con gái ca gia ình có gia phong nn np, Thuý Kiu ã nh nhàng trách khéo Kim Trng, nói rõ quan im ca mình, nàng mun gi tm thân trong trng trc l vu quy, coi thng nhng ngi ph n tht tit: 1 Nguyn Trng Chun, Mt s vn trit hc — con ngi — xã hi, NXB Khoa hc Xã hi, Hà Ni, tr. 752-753. 130 | MODULE THPT 36
  11. Tha rng, ng ly làm chi, D cho tha ht mt li ã nao. V chi mt óa yêu ào, Vn hng ch dám ngn rào chim xanh. ã cho vào bc B kinh, o tòng phu ly ch trinh làm u. Ra tung trên bc trong dâu, Thì con ngi y ai cu làm chi! Nhng quan im ca nàng ã thay i, khi nàng tình nguyn bán mình chuc cha: “Bit thân n bc lc loài, Nh ào thà b cho ngi tình chung ”. ng trc bin ng ca cuc i, quan im luân lí ca Kiu ã thay i. Nhng không phi vì s thay i này mà Kiu mt i phm giá ca ngi con gái. Sau 15 nm lu lc ri c oàn t vi gia ình, gp li Kim Trng, trong tâm thc Kiu lúc này ch còn tình vi Kim Trng và hiu vi cha m. Nhng ây là th tình thun khit, bi mt thc t ph phàng là: Thip t ng bin ti gi, Ong qua bm li ã tha xu xa. Còn chi là cái hng nhan, ã xong thân th còn toan ni nào. Ngh mình chng h mình sao, Dám em trn cu d vào B kinh! Cho nên, tình yêu ca Thuý Kiu i vi Kim Trng n lúc này là th tình yêu không nhc dc, và theo nàng, ó là s tôn trng ti thiu nàng mun Kim Trng dành cho mình. ó cng là quan im trinh tit ca Kiu n thi im này: Ch trinh còn mt chút này Chng cm cho vng li dày cho tan! Còn nhiu ân ái chan chan Hay gì vy cánh hoa tàn mà chi. GIÁO DỤC GIÁ TRỊ CHO HỌC SINH THPT | 131