Chuyên đề BDTX: Giải quyết tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm

Nội dung tài liệu: Chuyên đề BDTX: Giải quyết tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm

1. C. NỘI DUNG Nội dung 1. TÌM HIỂU THẾ NÀO LÀ TÌNH HUỐNG, TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP VÀ TÌM HIỂU MỘT SỐ TÌNH HUỐNG THƯỜNG GẶP TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Tình huống và tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm lớp 1.1. Tình huống là gì? cp n vn này cn làm sáng t nhng phm trù khái nim có liên quan nh: “tình hình”, “tình trng”, “tình th”... là khái nim có s phù hp và s khác bit gia ng ngha. a. Tình hình Là mt phm trù khái nim rt rng cha ng tng hp các quá trình vn ng ca t nhiên, xã hi, hot ng ca con ngi din ra trong khong thi gian và bi cnh nht nh có tính quy lut mà ngi ta có th d oán trc c, hoc nm bt quy lut iu khin các hot ng theo quy lut. Nhng trong din bin ca tình hình cng có nhng s kin, v vic xut hin t nhiên, bt ng ngoài d oán, hoc ngoài mc ích hành ng ca con ngi, lúc ó c gi là tình hung . S bin i ca t nhiên ngày càng tr nên phc tp, hot ng ca con ngi và s phát trin xã hi ngày càng phát trin phong phú, a dng thì tình hung xut hin ngày càng nhiu, an xen trong din bin ca tình hình. Nh vy, trong "tình hình" có hàm cha "tình hung". b. Tình trng Có th hiu n gin là trng thái phát trin ca t nhiên, xã hi và ca con ngi mt thi im nht nh có th nhn bit c hin trng nhng mc xác nh khác nhau (bình thng, tt, hoc xu, thun li, khó khn, t bin hay tun t...) hoc có th cha bit, hay bit cha rõ ràng. Nh vy, trong tình trng có th có nhng trng thái thi im cha ng xut hin tình hung. c. Tình th Là s phát trin ca tình hình ã dn ti mt nh im, thi im nào ó to ra mt mi tng quan, mt v th nht nh, th mnh hay yu, GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 101
2. th thng hay bi, th ch ng hay b ng, th th hay th công hoc có khi li lâm vào th tin thoái lng nan... buc phi có cách gii quyt kp thi, c áo vt ra khi mi tng quan v th ó theo hng tích cc và có li nht cho mình. ây có im gp nhau gia tình th và tình hung khía cnh phát trin ca mâu thun dn n tình trng cn phi gii quyt kp thi nhng có s khác bit v phm vi gii hn và tính cht ca các mâu thun ca chúng. d. Tình hung Là nhng s kin, v vic, hoàn cnh có vn bc xúc ny sinh trong hot ng và quan h gia con ngi vi t nhiên, xã hi và gia con ngi vi con ngi buc ngi ta phi gii quyt, ng phó, x lí kp thi nhm a các hot ng và quan h có cha ng trng thái có vn bc xúc ó tr li n nh và tip tc phát trin. e. Tình hung s phm trong công tác ch nhim lp Là nhng tình hung ny sinh trong quá trình iu khin hot ng và quan h s phm buc nhà s phm (GVCN) trong công tác ch nhim lp phi gii quyt a các hot ng và các quan h ó tr v trng thái n nh, phát trin khp nhp nhm hng ti mc ích, yêu cu, k hoch trong công tác ch nhim lp ã c xác nh. 1.2. Một số đặc điểm của tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm a. Tính c th, thc t, cha ng nhng mâu thun bc xúc xut hin trong mt phm vi thi gian và không gian khó bit trc òi hi phi ng phó, x lí kp thi Nhng s kin, v vic din bin bình thng theo chng trình k hoch không có nhng mâu thun bc xúc. Nhng xung t to ra s bt n nh trong quá trình s phm thì không phi tình hung mà ch là vic gii quyt nhng vn bình thng trong s vn hành ca hot ng s phm . b. S xut hin tình hung thng cha ng yu t ngu nhiên, bt phát, nhng cng có tính quy lut phát trin ca t nhiên, xã hi nói chung, ca s phát trin mt t chc trong hot ng s phm nói riêng Mt t chc có k cng, n np, oàn kt thng nht, trên thun di hoà din ra trong mt môi trng t nhiên, xã hi ít bin ng thì tình hung s xut hin ít hn là trong mt tp th có t chc k lut kém, 102 | MODULE THPT 33
3. ni b him khích, k nhau, môi trng t nhiên, xã hi xung quanh có nhiu bin ng phc tp. Vì th, vic xây dng mt t chc vng mnh, có k cng, n np, oàn kt thng nht, môi trng cng ng xã hi tích cc, lành mnh s là nn tng tt yu hn ch c nhng xung t, nhng mâu thun, nhng tình hung gay cn, phc tp xut hin trong công tác ch nhim. Nh vy, s xut hin và phát trin ca tình hung din ra theo quy lut "nghch bin" vi s phát trin ca mt tp th, mt t chc. c. Tính a dng, phc tp ây là mt trong nhng c im ni bt ca tình hung nói chung, tình hung s phm trong công tác ch nhim nói riêng. iu này th hin nhiu khía cnh khác nhau. — Phn ánh nhiu loi mâu thun gay cn, phc tp trong hot ng và quan h ca t chc và ngoài t chc. — Cha ng nhiu nguyên nhân, nhiu duyên c và k c nhng n s tim tàng du kín yêu cu GVCN phi ht sc minh mn, tnh táo, nhy cm và tinh t mi phát hin c bi l, mi hot ng và quan h ch nhim xét n cùng u din ra trong cách i nhân x th, gia con ngi vi nhau, thông qua quan h gia ngi vi ngi thc hin mi công vic. Trong quan h ó, có nhiu vn mà pháp lut, k cng, n np, hay chng trình k hoch ch nhim... u không th ph quát ht c. — Có bt nh cao. Mt công vic bình thng thì din bin ca nó thng theo chng trình, k hoch, hay tin tng i n nh. Nhng mt tình hung xã hi hay tình hung ch nhim thì s din bin li tu thuc vào cách x lí ca ngi ch nhim và c im ca i tng. Chính do s tng tác c th ó mà din bin ca tình hung có th phát trin, bin i theo nhng ng hng, tin rt khác nhau. d. Tính pha trn ca các tình hung Tính pha trn ca các tình hung, c bit là tình hung s phm trong công tác ch nhim thng th hin ch: các s kin, v vic, hoàn cnh có vn trong tình hung thng có s ln ln, pha tp gia cái có lí và cái phi lí, gia cái thin và cái ác, gia cái tt và cái xu, gia cái chung và cái riêng, gia cái cá bit và cái ph bin; gia cái tích cc và cái GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 103
4. tiêu cc... t nhà s phm trc mt tình th: trng en ln ln, phi trái cha tng minh, úng sai cha t tng. Nhiu khi, nhng chân giá tr, nhng nhân t tích cc... thng b che khut, chìm sâu và b bao ph bi cái v bên ngoài không phn ánh úng bn cht ca s vt. Vì th, GVCN phi có nhng th pháp tác ng c bit gn c khi trong nhm phát huy sc mnh tim n tích cc ca ch th, khc phc, hn ch tiêu cc, gii quyt mi vic cho tng minh. ng thi kích thích, khi dy kh nng t gii to mâu thun, xung t ca các nhân t to ra tình hung. e. Tính lan to Mt tình hung phát sinh trong i sng hay trong trong công tác ch nhim, nhy cm trong nhng trng hp dng nh "riêng l", cá bit" vn có nh hng trc tip n hot ng và quan h trong cng ng tp th, hoc lan truyn qua con ng d lun xã hi làm cho các ngun thông tin thu thp c v các s kin, v vic, nguyên c to ra tình hung b phn ánh thiên lch, méo mó theo kiu "tam sao tht bn". iu ó nhc nh nhà s phm khi khai thác các ngun thông tin xã hi cn tnh táo, sáng sut “lng nghe” t nhiu phía và có u óc phân tích, tng hp nhanh, nhy, sc so, bit cách s dng và iu khin d lun tp th, s dng sc mnh ca cng ng — nhng u mi quan trng ch yu gii quyt vn mt cách khách quan, minh bch có hiu qu. Tuy nhiên, cng có nhng tình hung xy ra trong phm vi hp, rt cá bit, có nhng khía cnh cn kín áo, t nh không cn thit m rng, công khai trong tp th thì ngi ch nhim li cn phi c gng hn ch phm vi lan to n mc nht nh mi gii quyt êm thm vn . 1.3. Phân loại tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm Bn thân nhà s phm ã iu khin mt h thng xã hi thu nh ht sc nng ng, phc tp. Vì th, nhng tình hung ny sinh trong hot ng và quan h s phm cng thiên hình, vn trng... Vì th, xut hin nhiu cách tip cn khác nhau, phân loi theo nhiu kiu khác nhau phn ánh tình hung nhng góc nht nh. a. Phân loi theo tính cht Da theo mc và tính cht mâu thun ca tình hung có các loi: — Tình hung gin n — Tình hung phc tp 104 | MODULE THPT 33
5. b. Phân loi theo i tng to ra tình hung — Tình hung n phng: Ngha là ch có mt bên to ra mâu thun. Ví d, tình hung “Ngi ng sau lá n ca nhà s phm”. — Tình hung song phng, là loi tình hung xut hin nhng mâu thun t hai phía. Ví d, tình hung “Nhng ngh t hai phía”. — Tình hung a phng là tình hung to nên bi nhiu mi quan h và hot ng trong ch nhim. Phn ln các tình hung phc tp trong ch nhim u thuc loi này. Theo cách phân loi trên có th cp ti các loi tình hung xut hin trong các mi quan h gia các nhà s phm vi nhau, gia nhà s phm vi ngi khác, gia các thành viên trong tp th này vi tp th khác trong t chc, hoc gia t chc này vi t chc khác và cng ng ngoài xã hi, gia cá nhân này vi cá nhân khác trong và ngoài t chc... c. Phân loi theo các chc nng ca nhà s phm trong công tác ch nhim Cách phân loi này có th sp xp các tình hung theo các chc nng và chng trình. C th là các loi: — Tình hung trong công tác k hoch — Tình hung trong công tác t chc nhân s, xây dng tp th — Tình hung trong ch o hot ng s phm — Tình hung trong kim tra, ánh giá. d. Phân loi theo ni dung hot ng s phm trong công tác ch nhim Theo cách này, vic phân loi có th da trên nhng ni dung hot ng s phm ã c Nhà nc quy nh trong các vn bn pháp quy. e. Trong công tác giáo dc — ào to, ngi ta còn phân loi tình hung theo các loi: — Tình hung óng và tình hung m. — Tình hung có tht, tình hung gi nh. Mc dù vic phân loi có nhiu kiu khác nhau, nhng do cùng tip cn mt i tng — tình hung s phm trong công tác ch nhim — mi cách tip cn u có s khác bit nht nh nhng cng cha nhng ni hàm tng ng nht nh, an xen nhau rt khó phân bit. Trong hot ng s phm, chúng tôi k tha các cách phân loi và nêu lên nhng ni dung c bn làm im ta cho vic xây dng tình hung và cách ng x. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 105
6. 1.4. Một số tình huống sư phạm thường gặp trong công tác chủ nhiệm ở trường trung học phổ thông Tình hung 1: Trong lp HS phi ngi theo ch quy nh, nhng vào tit sinh hot và gi dy ca GVCN, có mt HS li t ng o ch, ngi lên bàn u. Khi hi lí do, HS ó nói rng: — Tha thy ch nhim, em thích hc môn ca thy và em thích xem thí nghim ca thy làm. Trc tình hung ó GVCN nên x lí th nào? Tình hung 2: Bn có tt nói ngng, ln ln gia l và n. Khi ging bài, HS trong lp ã ci. Nghe thy ting ci ó, GVCN x lí th nào? Tình hung 3: Trong khi quay mt vào bng, thy giáo ch nhim thy HS di lp n ào và ci khúc khích. Khi thy ch nhim ngng vit bng và quay li thì c lp im lng và nhìn lên bng. Nu là thy giáo ch nhim ó, bn x lí th nào? Tình hung 4: Trong khi ang ging bài, thy giáo ch nhim nhn thy mt n sinh không nhìn lên bng mà mt c m màng nhìn ra phía ngoài ca s lp. Nu là thy giáo ch nhim ó, bn s x lí th nào trc tình hung ó? Tình hung 5: Trong khi ging dy, thy giáo ch nhim phát hin ra mt HS n ang c truyn. Khi thy ch nhim n và thu sách truyn thì thy ây là mt tiu thuyt ái tình c xut bn Sài Gòn t trc nm 1975. Nu vào trng hp thy giáo ch nhim ó, bn s x lí th nào? Tình hung 6: Nu lp bn ch nhim có mt HS vi phm k lut, bn yêu cu HS v mi ph huynh n gp bn nhng HS ó ã t b hc. Bn s x lí nh th nào? Tình hung 7: Trong lp 10B do thy Tun làm ch nhim có em Hùng hay ngh hc không phép. Tun qua em cng ngh hc 2 bui không phép. Nu là thy ch nhim Tun, bn s x lí th nào? Tình hung 8: Mt HS sp b a ra xét Hi ng k lut. Ph huynh là ngi có chc v ch cht a phng n ngh bn vi t cách là GVCN xin vi Hi ng chiu c và "cho qua". Nu là GVCN, bn s ng x vi v ph huynh ó ra sao? 106 | MODULE THPT 33
7. Tình hung 9: Là GVCN, mt ln n thm gia ình HS gp úng lúc b m em ang la mng em ó. Nu là GVCN ó, bn s x s th nào? Tình hung 10: Mt n sinh lp bn làm ch nhim va tròn 17 tui ã b cha m bt ngh hc ly chng. N sinh ó n nh bn là GVCN che ch. Nu là GVCN ó, bn x lí th nào? Tình hung 11: Là GVCN lp, mt hôm có anh công an n trng gp và thông báo rng mt HS ca lp ó ang có nghi vn là ã tham gia vào mt v trm cp. ó là mt HS thng c bn ánh giá là mt HS ngoan. Trc tình hung ó bn s x lí th nào? Tình hung 12: Sau khi sinh hot lp, HS ngh cô giáo ch nhim mi hát mt bài, nhng qu thc cô giáo không bit hát. Cô s làm th nào? Tình hung 13: Trong gi lao ng, 2 HS t ý r nhau b v. Là GVCN, thy/cô x lí HS trong tình hung này nh th nào? NHIỆM VỤ HỌC TẬP 1. Đọc các thông tin nêu trên, bạn hãy: 1.1. Làm rõ khái nim v tình hung, tình hung s phm trong công tác ch nhim. 1.2. Làm rõ s khác bit v tình hung và tình hung s phm trong công tác ch nhim. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 107
8. 1.3. T các thông tin trên, kt hp vi kinh nghim ca bn thân, bn xut các tiêu chí phân thành các loi tình hung trong công tác ch nhim. 1.4. xut cách gii quyt các tình hung s phm nêu trong thông tin 1. 2. Nêu một vài ví dụ về một số tình huống theo sự phân loại của bạn. 108 | MODULE THPT 33
9. THÔNG TIN PHẢN HỒI 2. Sự khác biệt về tình huống và tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm Tình hung s phm trong công tác ch nhim là nhng tình hung ny sinh trong quá trình iu khin hot ng và quan h gia ngi GVCN vi các lc lng giáo dc và HS buc ngi GVCN phi gii quyt a các hot ng và các quan h ó tr v trng thái n nh, phát trin khp nhp nhm hng ti mc ích, yêu cu, k hoch ã c xác nh ca công tác ch nhim. 4. Xử lí tình huống sư phạm của giáo viên chủ nhiệm Tình hung 1: Không nên: — Kiên quyt buc HS ngi v ch theo quy nh. — Vui v cho HS ngi bàn u ngay. Nên: Hoan nghênh HS có tinh thn ham hc hi và yêu cu HS vn tr v v trí ch ngi mà GVCN ã quy nh. Khuyn khích em c gng hc tp và quan sát nhng thí nghim chng minh c làm ti lp. Tình hung 2: Không nên: — GVCN tng l nh không bit. — GVCN nghiêm khc yêu cu các em trt t, nghiêm chnh hc tp. Nên: GVCN bày t vi HS nh sau: “Tôi bit tt nói ngng ca tôi chc chn s làm các em ci. Tôi bit iu ó và hng ngày ang luyn nói nhanh chóng khc phc c tt nói ngng này, mong các em thông cm cho tôi.” Tình hung 3: Không nên: — Thy ch nhim cau mày quát mng v thái n ào, ci ct ca HS. — Thy ch nhim gi lp trng yêu cu cho bit vì sao lp li ci mi khi thy quay vào bng. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 109
10. Nên: Thy HS vn ci, thy ch nhim tm dng tit hc, i sang phòng GV soi gng xem li mt và trang phc sa sang li. Sau ó tip tc ging dy. Tình hung 4: Không nên: — Ngng ging và phê bình em HS phân tán t tng không chú ý vào bài ging. — Ch nh ngay HS ó tr li mt câu hi mà GVCN a ra. Nên: GVCN ra mt câu hi phát vn chung, các em tham gia phát biu, nhân ó GV hi em HS ó có ý kin gì tham gia b sung và nhìn em vi ánh mt "nhc nh". Tình hung 5: Không nên: — GVCN xung thu sách và phê bình ngay trc lp v vic HS c truyn cm "trong gi". — Thu ngay truyn và ui HS ra khi lp vì vi phm ni quy. Nên: Yêu cu HS a truyn cho GV, nhc nh em chú ý nghe ging. Cui gi hc tip tc gp em HS ó góp ý, un nn. Tình hung 6: Không nên: — Không x lí gì, cho HS t b hc. — Tip tc gi giy mi ph huynh HS n trng gp GVCN. Nên: GVCN n ngay gia ình gp ph huynh HS thông báo tình hình, tìm hiu nguyên nhân và bàn vi ph huynh ng viên HS tip tc i hc cng nh tìm bin pháp thích hp giáo dc em. Tình hung 7: Không nên: — Tuyên b tm ình ch hc tp ca HS ó làm kim im và ngh lên Hi ng k lut nhà trng thi hành k lut. — Yêu cu cán b lp n gia ình thông báo tình hình và chuyn giy mi ph huynh HS n gp nhà trng. 110 | MODULE THPT 33
11. Nên: GVCN gp riêng HS tìm hiu lí do, sau ó n thm và báo vi ph huynh HS bit tình hình và tìm hiu nguyên nhân. Tu theo nguyên nhân c th, GV bàn vi ph huynh HS cách giúp thích hp. Tình hung 8: Không nên: — GVCN ngh v ph huynh ó gp thng Hiu trng t ý kin trên. — Nhn là s trình bày ngh trên ca gia ình trc cuc hp Hi ng k lut. Nên: Tóm tt li khuyt im trm trng mà HS vi phm. ngh gia ình cùng thng nht vi GVCN ánh giá mc vi phm và bin pháp k lut cn thit, coi ó là bin pháp giáo dc em HS có dp “tnh ng” rút kinh nghim và sa cha khuyt im. Tình hung 9: Không nên: — B v, không vào thm. — C vào thng trong nhà gp ph huynh HS, coi nh không có gì xy ra. Nên: Gõ ca ch b m HS ra m ca ri mi vào. GVCN t vn mt cách thng thn, khéo léo. “Hôm nay tôi n thm gia ình trao i vi các bác v nhng tin b cng nh mt vài im cn góp ý thêm vi em. ng thi cng mong hai bác cho nhn xét v tình hình em nhà ra sao?...” Sau khi gia ình trình bày tình hình, GVCN tip tc góp ý và bàn bin pháp phi hp giáo dc gia nhà trng và gia ình. Tình hung 10: Không nên: — GVCN nói vi HS ó: “ây là vic ca gia ình, nhà trng không th tham gia c”. — Khuyên em ó kiên quyt “u tranh”, “khc t” ý kin ca b m. Nên: ng viên em gi vng tinh thn, tip tc hc tp tt. GVCN ha s trao i vi Ban i din cha m HS, oàn Thanh niên và chính quyn a phng cùng gii thích, vn ng gia ình thc hin úng lut GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 111